با نگاهي به آمار مصرف دارو در کشورمان و مقايسه آن با ساير کشورهاي جهان متوجه مي‌شويم که در اتفاقي عجيب حجم داروي عرضه شده در شبکه دارويي ايران با چين برابر شده است، دلايل اين اتفاق و راهکار مديريت آن از نگاه کارشناسان چيست؟.

به گفته کارشناسان وزارت بهداشت افزايش مصرف دارو در کشور ناشي از عدم اطلاع مردم از اثرات نامطلوب مصرف بي رويه دارو است که بيشتر مردم از آن بي اطلاع اند و توجهي به هشدارها و خطرات غيرقابل جبران آن ندارند.

به اعتقاد کارشناسان وزارت بهداشت ، ميانگين مصرف آنتي بيوتيک در کشور در مقايسه با ميانگين آن در کشورهاي اروپايي بيش از حد نياز است که در بسياري موارد ضرورتي به تجويز و مصرف آنتي بيوتيک وجود ندارد و بيمار مي تواند با استراحت و ديگر مراقبت هاي دارويي بهبود يابد.

بر اين اساس استفاده از دارو بايد آخرين مرحله درمان بيماري باشد اما متاسفانه برخي از پزشکان از همان ابتدا به تجويز دارو مي انديشند.

خوددرماني مشکل جدي مصرف دارو است نه خودمراقبتي
خوددرماني براي عده‌اي از افراد بديهي‌ترين حق و مهارت در زندگي است؛ اينکه زبان بدنشان را مي‌فهمند و مي‌دانند الان به چند دانه قرص مسکن يا آنتي‌بيوتيک احتياج دارند. آنها خوددرماني را با خودمراقبتي اشتباه گرفته‌اند. سالانه هر ايراني حدود 340عدد قرص مصرف مي‌کند. در واقع از نظر مصرف سرانه دارو، ايران پس از چين دومين کشور پرمصرف دارو در جهان محسوب مي‌شود.

خود درماني به فرايندي مي‌گويند که در آن فرد بدون اينکه اطلاعات اوليه از بيماري‌اش داشته باشد با ديدن نخستين نشانه‌ها اقدام به مصرف انواع داروها - از مسکن‌ها گرفته تا آنتي‌بيوتيک‌هاي متنوع- مي‌کند يا نسخه‌هاي گياهي بزرگ‌ترهاي فاميل را عملي مي‌کند درحالي‌که خود مراقبتي، ديدن نشانه‌هاي بيماري در بدن و اطلاع‌يابي از عوامل خطرساز محيطي است؛ در واقع خودمراقبتي نوعي مهارت زندگي است.

بستري ۲۰ درصد ازبيماران به‌دليل مصرف خودسرانه دارو
تحقيقات انجام شده درباره مصرف خودسرانه دارو در کشور نشان مي‌دهد، 10 تا 15 درصد داروها در ايران بدون مشورت با پزشک مصرف مي‌شوند که در اين بين، داروهاي مسکن و آنتي‌بيوتيک‌ها بيشترين ميزان مصرف خودسرانه را تشکيل مي‌دهند. از عوارض اين پديده مي‌توان به بستري شدن 10 تا 20 درصد ازبيماران در مراکز درماني به علت عوارض دارويي اشاره کرد.

مصرف خودسرانه دارو ميان باسوادها
نکته قابل تامل اين است که طبق بررسي‌هاي صورت گرفته خوددرماني در گروه‌هاي باسواد از گروه‌هاي بي‌سواد بيشتر است، به علاوه در ميان افراد باسواد کساني که داراي تحصيلات متوسطه بوده‌اند به مراتب بيشتر از کساني که از تحصيلات عاليه برخوردار بوده‌اند به خوددرماني مبادرت ورزيده‌اند.

سه داروي پرطرفدار ميان ايراني‌ها
در ميان داروهايي که به صورت خودسرانه مصرف مي‌شود برخي داروها ازاقبال بيشتري برخوردارند.به گفته رسول خضري مصرف دارو در ايران از کشور چين با جمعيت نزديک به ۲ ميليارد نفر قابل مقايسه است.

 

به گفته وي، آنتي بيوتيک‌ها در ايران مشتري زياد دارد که سبب تاثير منفي بر کليه‌ها مي‌شود که يکي از مهم‌ترين عوامل آمار بالاي نارسايي و پيوند کليه در ايران نيز مصرف خودسرانه آنتي‌بيوتيک‌هاست

 

وي در همين ارتباط مي‌گويد: بعد از آنتي‌بيوتيک‌ها، مولتي ويتامين‌ها و مسکن‌ها در رتبه بعدي مصرف دارو در ايران جاي دارند در همه جاي دنيا داروهايي که در يک نسخه توسط پزشک نوشته مي‌شود به بيش ازسه قلم نمي‌رسد ولي در کشور ما در يک نسخه دارويي ده‌ها قلم دارو ديده مي‌شود. به اعتقاد او پزشکان اين امر را به بيماران يادآوري نمي‌کنند.

اگر يک ضرب و تقسيم ساده انجام بدهيم، مي توان گفت داروي مصرفي در کشور ما 16 برابر ميزاني است که به نسبت جمعيت‌مان بايد مصرف شود. شايد اين عدد کمي عجيب به نظر برسد، اما صحبت هاي مديرعامل بيمه سلامت و نايب رئيس انجمن داروسازان کشور ماجرا را روشن مي کند.

نسخه هاي پزشکان و بازار قاچاق دارو
«محمدمهدي ناصحي» مديرعامل سازمان بيمه سلامت ايران اين اتفاق را ناشي از دو دليل مهم دانست: بسياري از پزشکان، بدون ملاحظه و بيش از ميزان استاندارد دارو تجويز مي کنند درحالي که تعداد اقلام دارويي در نسخه پزشک نبايد به طور متوسط بيشتر از 2 يا 3 قلم دارويي باشد.

بازار قاچاق دارو نيز در ايران بسيار گسترده است. داروهاي گران قيمت به خصوص داروهاي بيماران خاص با نرخ دولتي به بيماران فروخته مي شود اما همان دارو دوباره به چرخه دارويي برمي گردد و بار ديگر با نرخ گران و آزاد به فرد ديگري داده مي شود.

ناصحي اين را هم گفته است که: درباره ميزان قاچاق دارو و عرضه آن در بازار آزاد آمار دقيقي نداريم اما ميزان داروهايي که از اين طريق از داروخانه‌ها خارج و دوباره در سيستم دارويي کشور به قيمت آزاد خريد و فروش مي‌شود بسيار زياد است و روابط ناسالم زيادي در بازار دارويي کشور وجود دارد.

افزايش 35 درصدي آمار بازار دارو در 2 سال اخير
اما نکته قابل تامل، افزايش 35 درصدي ميزان داروهاي مصرفي در دو سال اخير است که علامت سوال ما در اين حوزه را پررنگ تر مي کند. اين که نسخه نويسي برخي پزشکان و همچنين نگهداري داروهاي مازاد در خانه هاي  همه ما، دو فرهنگ نادرست و نيازمند اصلاح است، واقعيتي است که سال هاست با آن مواجه‌ايم و تازگي ندارد. بنابراين شايد نتوان نقش آن ها را در افزايش آمار مصرف دارو طي دوسال اخير پررنگ دانست. اين که کرونا در اين موضوع نقش داشته هم فقط يک حدس و گمان است که دکتر «سيدعلي فاطمي» نايب رئيس انجمن داروسازان ايران آن را نادرست مي‌داند.

رشد مصرف دارو جلوتر از رشد جمعيت
فاطمي مي‌گويد: اگرچه مقايسه ايران و چين در ميزان مصرف دارو و يکسان دانستن آن را چندان دقيق و درست نمي داند، اما درباره ميزان افزايش تبادل دارو در کشور نکات مهمي را مطرح مي کند و مي‌گويد: طبق آخرين آمار سازمان غذا و دارو، ميزان هزينه پرداخت‌شده براي دارو در کشور در سال گذشته حدود 32 هزار ميليارد تومان بوده است که افزايش چشم‌گيري نسبت به سال هاي گذشته دارد. او مي‌افزايد: در سال‌هاي 98 و 99 حجم داروي مصرفي در کشور حدود 30 تا 35 درصد نسبت به سال 97 افزايش يافته که هيچ تناسبي با ميزان رشد جمعيت ندارد و مشخص است که اين موضوع به بالا رفتن ميزان مصرف بيماران ارتباطي ندارد.

کرونا عامل کاهش مصرف آنتي بيوتيک‌ها 
نايب رئيس انجمن داروسازان به حدس و گمان درباره نقش کرونا هم پاسخ مي‌دهد و مي گويد: برخلاف تصور رايج، واقعيت اين است که شايد با آمدن کرونا مصرف برخي اقلام دارويي افزايش يافت اما در مقابل به دليل استفاده مردم از ماسک و مواد ضدعفوني کننده، آمار مبتلايان به سرماخوردگي و آنفلوآنزا کاهش قابل‌توجهي يافت. به همين دليل مصرف آنتي بيوتيک ها در کشور بسيار کاهش يافت و هنوز هم انبارهاي کارخانه هاي توليدکننده اين داروها پر است و داروي مازاد دارند.

رانت‌هاي ناشي از ارز دولتي
فاطمي قاچاق دارو را عامل مهمي در افزايش آمار مصرف دارو در کشور مي‌داند و مي گويد: بالا رفتن اين آمار به معناي زياد شدن مصرف دارو در کشور نيست، بلکه به احتمال زياد نشان دهنده قاچاق دارو به خارج از کشور است؛ چراکه خيلي افراد به دليل داشتن رانت از فرصت تخصيص ارز 4200 توماني به دارو سوءاستفاده  و حجم زيادي دارو به کشورهاي همسايه قاچاق مي کنند تا به قيمت آزاد بفروشند که اين کار آن‌ها به شکل کاذب آمار مصرف داروي کشور را بالا مي برد.
 
 
راهکار؛ نسخه نويسي الکترونيکي و افزايش تعهدات بيمه ها
اين که "براي مديريت وضعيت نامطلوب موجود چه بايد کرد؟" سوالي است که هم دکتر ناصحي و هم دکتر فاطمي به آن پاسخ داده اند. دکتر ناصحي مي گويد: "تنها راه کنترل اين بازار اجراي کامل طرح نسخه نويسي الکترونيک است تا داروهاي گران قيمت و داروهاي بيماران خاص بهتر کنترل شود و امکان قاچاق آن ها کاهش يابد. هم اکنون حدود ۹۴ درصد داروخانه‌هاي کشور و درصد بالايي از مطب‌ها به سيستم نسخه پيچي الکترونيک مجهز هستند و بستر گسترش استفاده از آن مهياست. البته هنوز دفترچه هاي کاغذي حذف نشده است تا مردم فعلا به مشکل برنخورند".

پاسخ فاطمي به اين سوال هم اين است: "بايد ارز 4200 توماني دارو حذف شود اما شرطش اين است که بتوانيم مديريت مناسبي داشته باشيم تا با افزايش يافتن قيمت داروها، به مردم فشار اقتصادي وارد نشود. راه حل آن هم افزايش تعهدات سازمان‌هاي بيمه گر است تا خيال‌مان راحت باشد که اين تفاوت قيمت از جيب مردم برداشته نخواهد شد".

انتهاي پيام/